Tarihçi Eric Hobsbawm’ın hayatını anlattığı kitabının başlığına atıfla, “Tuhaf Zamanlar”dan geçiyoruz. Böyle zamanlarda, yaşanan gerçeklikle o gerçeği açıklama biçimleri arasındaki mesafe de büyür. Yeniye kapı, yeni düşüncelere ve düşünme biçimlerine doğru köprü açmak için de fırsattır böyle zamanlar.
İtalyan siyasetçi ve düşünür Antonio Gramsci’nin tezleri, hapishane defterleri İtalyanca’dan İngilizce’ye çevrildikten hemen sonra değil, dünya sisteminin bir büyük krize girdiği 70’li yıllarda, daha hızlı yayıldı. Kavramları, “eskinin öldüğü ama yeninin henüz doğmadığı” geçiş süreçlerinde, yeniyi arayanlara kısmen pusula ve bazen de yenilgi dönemlerini anlamak adına reçete işlevi gördü.
Şimdi yine, dünyada ve ülkemizde benzer bir geçiş süreci yaşanıyor. Geçiş sürecini, muhalif olanların Gramsci’ye, “eskinin ölümü, yeninin doğmaması” olarak özetlenebilecek saptamasına gönderme yapma sıklıklarında ya da yönetenlerin “kültürel hegemonya” kurma mücadelelerinde ölçmek mümkün. Gramsci’yle anlamaya çalışmanın yoğunlaştığı dönemler, eski anlama ve açıklama biçimlerinin de gözden geçirilmeye çalışıldığı dönemler.
İşte bu eğitim çalışmasının hedefi de, doktora eğitimi dönemimden bu yana edebiyatı, sinemayı, siyaseti, toplumsal ilişkileri anlamak ve açıklamak için özel olarak eğildiğim, çalıştığım Gramsci’nin kavramlarını ve fikirlerini farklı eğitim ve ilgi kümelerinden kişilerin de anlamasını ve mümkünse yöntem olarak değerlendirmesini sağlamak. Bu kavramları özellikle edebiyat ve sinema eserleri aracılığıyla açıklamak ve bu eserler sayesinde anlaşılıp yorumlanmasının olanaklarını yaratmak da hedefler arasında. Bunu zorunlu buluyorum, özellikle konu “Kültürel Hegemonya” olduğunda, Gramsci’ye atıfla, ama Gramsci’yle ilgisiz bir dizi açıklama biçiminin yaygınlaşmasından rahatsızlık duyuyor, bu karışıklığı giderme gereğini de sorumluluk sayıyorum.
Bu aslında Gramsci’ye Giriş dersi; fakat bunu yaparken Gramsci’yi akademik alana sıkışmışlıktan kurtarma, Gramsci’yi çok önem verdiği “sivil toplum” alanındaki fikirler sahnesine açma denemesi aynı zamanda. Bu çerçevede ilk 5 hafta Gramsci’nin temel kavramlarını açıklayıp anlatacağım; kalan 5 haftada ise teoriyi edebiyat ve sinema eserleri üzerinde birlikte sınayacağız, konuşup anlamaya çalışacağız. Böylece Gramsci’nin teorisinin hayatın farklı alanlarına nasıl yansıtılabileceği konusunda da bir düşünme yöntemi sunmuş olacağız. Eğitimin amacını böyle özetlemek mümkün. Elbette bu kadar kısa sürede başarılması zor bir hedef; ama giriş için imkansız değil.
Zorunlu okuma: Mehmet Yetiş, “Antonio Gramsci”, der. Çetin Veysal, 1900'den Günümüze Büyük Düşünürler, cilt 1, İstanbul: Etik, 2009, s. 118-72.
Antonio Gramsci, Modern Prens, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2024.
Eric Hobsbawm, Gramsci Kitabı’na yazdığı önsöz, Haz: David Forgacs, Dipnot Yayınları.
Milan Kundera, Rehin Alınmış Bir Batı, Can Yayınları.
Zorunlu izleme: Shawshank Redemption (Esaretin Bedeli) filmi, Cezaevi hoparlöründen mahkumlara korsan dinleti sahnesi (kültür, sınıf, zor, rıza, hegemonya olguları bu kısa sahne etrafında ele alınacaktır)
https://www.youtube.com/watch?v=bDxvA0A2eeo
Bu çerçevede haftalık ders akışı planı şöyle:
İlk 5 Hafta:
Gramsci’nin Kavramları
Kültür, Hegemonya, Kültürel Hegemonya, Entelektüel-Ahlaki Üstünlük, Ulusal Popüler Edebiyat, Etik Politik, Sivil Toplum, Politik Toplum, Bütüncül Devlet, Tarihsel Blok, Aydınların Rolü, Organik Kriz, Pasif Devrim, Trasformismo, Aktif ve Pasif Rıza.
Altıncı Hafta:
Hegemonya Kuramı ve Edebiyat Sahnesi.
Roman: Ahmet Büke, Deli İbram Divanı, Can Yayınları.
Yardımcı Okuma: Deniz Yıldırım & Evren Haspolat (2023), “Deli İbram Divanı Işığında Hegemonyanın Kuruluşu ve Karşı Hegemonyanın Olanakları”, Memleket Siyaset Yönetim, s.124-165
Deniz Yıldırım, “Deli İbram Divanı”, Cumhuriyet gazetesi, 8 Ocak 2022. https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/deniz-yildirim/deli-ibram-divani-1898533
Yedinci Hafta:
Kültürel Hegemonya, Ulusal Popüler Edebiyat: Nazım Hikmet Olayı/Örneği.
Temel Okuma: Nazım Hikmet, Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı ve Bedreddin Destanı’na Zeyl: Milli Gurur
Sekizinci Hafta:
Karşı Hegemonya ve Maddi Temeli:
Film: Kasabanın Sırrı/The Secret of Santa Vittoria (1969 yapımı film),
Dinleme önerisi: Deniz Yıldırım, Bir Film Bir Konuk (Şenay Aydemir’in Konuğu), Podcast, Kasaba’nın Sırrı:
https://www.youtube.com/watch?v=bDn_Tti7vfw
Dokuzuncu Hafta:
Pasif Devrim ve Trasformismo:
Roman: Giuseppe Tomasi di Lampedusa, Leopar, Can Yayınları.
Film: Leopar, Yön: Lucchino Visconti, https://www.imdb.com/title/tt0057091/
Film: Sen Türkülerini Söyle, Yön: Şerif Gören https://www.imdb.com/title/tt1870517/
Onuncu Hafta:
İdeolojik Hegemonya ve Yeniden Üretim:
Roman: Tahsin Yücel, Bıyık Söylencesi, Can Yayınları.
Roman: Heinrich Mann, Tebaa (İmge Yayınevi çevirisinde Kul), İthaki ya da İmge Kitabevi Yayınları.
Film: The Captain (Yüzbaşı), Yön: Robert Schwentke, https://www.imdb.com/title/tt6763252/?ref_=fn_all_ttl_1
Önemli Duyuru: 10 Haftalık eğitim programının sonunda kısa da olsa Gramsci’nin kavram setinin kullanımına dayalı olarak bir deneme yazılmasını rica edeceğim: Herkes listede yer alanların dışında bir roman, öykü, şiir ya da film seçmekte özgür. Fakat seçmeyenler için öneri şu olacak, nedenini eğitimler sırasında açıklayacağım:
Roman: Petros Markaris, Alan Savunması – Bir Komiser Haritos Polisiyesi, Can Yayınları/Alfa Yayınları.
Deniz Yıldırım Kimdir?
Deniz Yıldırım 1979’da İzmir’de doğdu. Lisans ve yüksek lisans eğitimini İzmir’de tamamladıktan sonra, doktora yıllarında Ankara’da sendika uzmanı olarak çalıştı. Ankara Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi alanındaki doktora eğitimini bitirip uzun süre Ordu Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yaptı. Susmadı, yazdı, konuştu, anlattı, itiraz etti. Şubat 2024 sonunda, haksızlıkları ve ayrımcı uygulamaları protesto etmek için üniversitedeki görevinden istifa etti. 2018 ile 2022 yılları arasında haftada iki gün Cumhuriyet gazetesinde köşe yazarlığı yaptı. Özellikle haftasonları edebiyat, sinema ile siyasal-toplumsal gerçeklik arasında bağ kuran yazılar kaleme aldı.
Çok sayıda makalesi yanında, yayınlanmış kitapları arasında Saray Rejimi (Tekin Yayınevi, 2017) ve Doç. Dr. Evren Haspolat ile birlikte derledikleri Değişen İzmir’i Anlamak, Değişen Karadeniz’i Anlamak, Türkiye’de Yeni Siyasal Akımlar başlıklı kitapları da yer alan Deniz Yıldırım, Siyaset Bilimi doçentidir. Yıldırım’ın Alakarga Yayınları’ndan basılan ve Mümkün adını taşıyan bir de öykü kitabı var.
BAŞVURU KOŞULLARI
• Vakfın, başvurumu kabul etmeme (başvuruyu iptal) hakkı olduğunu kabul ederim.
• Seminer süresi boyunca, vakfın ve seminerlerin genel düzenini bozucu, vakıf çalışanlarını, seminer eğiticilerini ve diğer seminer katılımcılarını rahatsız edici söz ve davranışlar sergilemem halinde, seminer kaydımın, Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı tarafından tek taraflı olarak feshedilmesini / iptal edilmesini kabul ve taahhüt ederim.
• Vakıf, gerektiğinde seminer programında değişiklik yapma hakkına sahiptir.
• Başvuru formları değerlendirildikten sonra ve grup yeter sayısına ulaşıldığında, başvurusu kabul edilenlere geri bildirim yapılacaktır.
• Gizlilik ilkelerimiz ve kişisel verilerin korunması hakkındaki kanun gereği, oturumlar kayıt altına alınmayacaktır. Özel durumlarda, oturumun kayıt altına alınması gerekirse, eğitmen ya da um:ag teknik ekibinden ilgili kişi katılımcıların tek tek onayını alacaktır.
